WAL-MART GELEBİLİR ; HAZIRLANIN

Ercüment ÇELİK

Yabancı sermayenin memlekete girişini kutlama komitesine bir iş daha düştü. Bu sefer gelen, dünyanın en büyük perakendecisi Wal-Mart.

Koç Grubu anlaşma sağlarsa, kutlama komitesi hemen işe koyulacak. Onlar kutlamaya hazırlanırken, emek yanlılarına da bir iş düşüyor: Anti- Wal-Mart komitesini kurmak.

60 yıl önce küçük bir dükkandan

Koç, Sabancı, Doğan örneklerinden bildiğimize benzer bir hikayeyle, Sam Walton'un Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) küçük ve şirin bir delta kasabası Newport, Ark'da 1945'de mütevazı bir dükkanla başlayan Wal-Mart, 1962'de ilk büyük mega-marketini açar ve 1979'da 1 milyar dolarlık satışa ulaşır.

Bu sonuçta bünyesinde çalışanların ilk sendikalaşma girişimini kırmasının büyük etkisi vardır. Bugün hala aynı bölgedeki Bentoville'den yönetilen uluslar arasılaşmış şirket artık 48 ülkeye yayılmış durumda.

Dünyanın en büyük şirketine

Dünya çapında 1,2 milyon işçiyi istihdam eden şirket, 256 milyar dolarlık yıllık satış, 9 milyar dolarlık yıllık kar oranı ile General Motors ve Exxon Mobil gibi birçok şirketi de geride bırakarak dünyanın en büyük şirketi konumuna geldi.

Sattığı malların yüzde 70'ini Çin'de ürettiren Wal-Mart geçen yıl Çin ile 15 milyar dolarlık iş yaptı.

Eğer Wal-Mart kendisi bir ülke olsaydı, Çin'in beşinci en büyük pazarı olacaktı ki Almanya ve İngiltere'nin önünde yer alacaktı.

Çinli işçiye ayda 120 Dolar

ABD'de saat başı 9 dolar ücret ödeyen Wal-Mart, Çin'deki işçilere aylık ortalama 120 dolar ödüyor. Çin'in Dünya Ticaret Örgütü'ne (WTO) üye olmasından beri ABD'deki Wal-Mart mağazalarında ve atölyelerinde işini kaybeden işçilerin sayısı 500 bini buldu.

Teknolojik gelişmeye yönelik yatırımlarıyla bar kot sistemini yaratan Wal-Mark tüm piyasa bilgilerini elinde topladı ve bir monopol haline geldi.. Üreticilerin ihtiyaç duyduğu piyasa bilgisini elinde tutan Wal-Mart, üreticileri kendine bağımlı kıldı.

Kaliforniya Santa Barbara Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Nelson Lichtenstein'in yorumuna göre "Wal-Mart perakendecinin üreticiye bağımlı olmasının yüzyıllık tarihini tersine çevirdi. Artık, perakendeci bir güce sahiptir. Üretici köle durumuna düştü, çünkü perakendecinin verdiği fiyatta üretmek zorunda kalıyor."

Wal-Mart Etiği: Çok çalışma - az ücret

Wal-Mart yıllarca "her gün daha ucuz fiyat" sloganıyla iş gördü. İşte Wal-Mart, fiyatları indirebilmek için, Çin'deki fabrika işçilerinin ücretlerini durmadan düşürürken çalışma saatlerini de durmadan arttırıyor.

Çinli firmalar Wal-Mart'ın satmak istediği fiyata göre üretimi gerçekleştirebilmek için işgücünü her geçen gün daha katlanılmaz koşullara zorluyorlar. Aslında, Wal-Mart işçileri ABD'de de aynı sektörde çalışan işçilere göre daha düşük ücret alıyor.

Çin'de Dongguan bölgesinde üretim yapan fabrikalarda duvarlardaki Wal-Mart uyarısı, Wal-Mart' en iyi şekilde anlatıyor: "Bugün çok çalışmazsan, yarın yeni bir iş bulmak için daha fazla çalışmak zorunda kalacaksın!"

Wal-Mart etiği her türlü sömürüyü meşru görüyor. Çocuk emeği kullanımında sınır tanımayan Wal-Mart, bugün uluslararası tepkilerle karşı karşıya. ABD'de da yargıyla başı derde giren Wal-Mart'ı son seçimlerde destek verdiği Başkan George W. Bush'un Cumhuriyetçi senatörleri kurtarmaya çalışıyor.

Hak ihlalinden 11 milyon Dolar ceza

ABD mahkemeleri Wal-Mart'ı Meksikalı işçilerin başını çektiği 18 ülkeden gelen göçmen işçileri her türlü güvenceden yoksun çalıştırdığı için 11 milyon dolar para cezasına çarptırdı.

Wal-Mart iş kazalarını rapor etmemesiyle de tanınıyor. Çalışanlarının acil sağlık ihtiyaçlarını ödemeyen Wal-Mart'a karşı Maryland eyaleti başta olmak üzere birçok eyalette sağlık harcamaları konusunda yeni yasalar çıkarılmıştır.

Almanya'da toplu sözleşme yasalarına uymayan, Alman sendikalarını ve hükümetlerini şaşkına çeviren Wal-Mart, çalışanlarının özel hayatına da karışarak işçilerin birbiriyle öpüşmesini ve sevişmesini de yasaklıyor.

Bunun için ihbar hot-line'ı kuran Wal-Mart, Alman basınından yoğun eleştiriler aldı. Zorunlu sabah egzersizlerinden kaçmak için tuvalete saklanan işçileri cezalandıran da yine Wal-Mart'tır.

"Wal-Mart"laştırma Eşittir Sendikasızlaştırma

Wal-Mart'ın sendikasızlaştırma prensibi son üç aydır dünya çapında gündeme oturdu. 43 mağazası olan Kanada'da Quebec Eyaleti'nin Jonquiere şehrinde ilk sendikalaşan mağazasını 30 Nisan'da kapatmasıyla, Wal-Mart'a karşı uluslararası bir kampanya başlatıldı.

Ontorio eyaletinde iş yasaları ve sendikalaşma haklarını yok etme yolunda hükümet nezdinde kulis yapan Wal-Mart işçilerin sendikasızlaşması için rüşvet dağıttı.

Texas'da da sendikalaşan mağazaları kapatma tehdidi, işçileri zor duruma düşürdü. Sendikaların ve basının baskı ve tepkilerine karşın Wal-Mart hala bildiği yolda yürüyor.

Çin'den Kanada'ya sınıf dayanışması

Öte yandan, Kanada hükümeti de bir anlamda Wal-Mart'ın dolaylı destekçisi oluyor. Kanada, Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) çalışma hayatını ve işçi haklarını düzenleyen toplam 185 Uluslar arası konvansiyonundan sadece 30'una, 1982'den bu yana düzenlenen 30 konvansiyondansa sadece ikisine imza atmış.

İşçilerin örgütlenme özgürlüğünü hiçe sayan Wal- Mart'a ve bu konuda gerekli çabayı göstermeyen hükümete karşı her gün sokak eylemleri hızlanıyor, basın ve aydınların desteği artıyor.

En son 200 üniversite öğretim üyesi imzalı dilekçelerini sunmuşlardır. Daha da önemlisi, Uluslararası Sendikalar Ağı ile Çin'deki işçi birlikleri Kanada'daki sendikaları desteklediklerini açıklamışlardır.

Sendikal hakların Türkiye'deki durumu malum; Wal-Mart'ın Türkiye'ye neler getireceği de aşikar gibi. Kutlama komitesi Wal-Mart'ın gelişini kutlaya dursun, biz yine de kutudan çıkacak tokada hazır olalım derim.